• NOHUDUN TOPRAK İSTEKLERİ VE GÜBRELENMESİ

 Nohudun Toprak İstekleri

Proteince zengin ve insan beslenmesinde önemli bir yere sahip olan nohut, toprak istekleri yönünden fazla seçici olmayıp tınlı, tınlı-kumlu ve humuslu topraklarda daha iyi yetişmektedir. Fazla kireçli, bazik topraklar ile asidik topraklardan hoşlanmaz. pH’sı 6.5-7.5 arasında olan topraklarda iyi ürün vermektedir. Ülkemizde sahil bandının haricindeki tüm bölgelerde yetişebilen nohut, toprak tuzluluğunu sevmez, fazla kireçli topraklarda ise ürün verimi ve kalitesi düşer. Derin, geçirgen, gevşek, koyu renkli, sıcak, nötr pH’lı, tuzsuz, orta kireçli, organik maddece zengin, tınlı, makro ve mikro besin elementlerince yeterli ve dengeli topraklar, nohut yetiştiriciliği için ideal topraklardır. Taşlı çakıllı, sığ, ağır killi veya çok kumlu, akçıl renkli topraklar uygun değildir.   

Nohut, ıslah edilmiş kumlu topraklardan orta ağır topraklara kadar birçok toprak tipinde yetiştirilebilir. Bununla beraber derin, geçirgen, su tutma kabiliyeti iyi olan, organik madde bakımından zengin, tınlı, tabanı kireçli, fazla asidik olmayan sıcak toprakları tercih etmektedir. Çok kuru ve çok ıslak toprakları sevmez. Allüviyal kumlu vadiler nohut yetiştiriciliği için ideal yerlerdir. Fazla kireçli topraklarda yetiştirilen nohutlar sert olup geç pişerler. Çok killi ve kireçli topraklarda yetiştirilen nohutlar hem hastalıklı, hem de kalın kabuklu olurlar. Kabuk (kaymak) bağlama özelliğine sahip topraklarda özellikle tohumun çimlenme döneminde düşen yağışlar önemli çimlenme zorluklarına yol açar.

Toprak sonbaharda dekara 2-3 ton iyi yanmış ahır gübresi verilerek, 30 cm derinlikte sürülüp kışa bırakılır. Bu sürümde organik gübre verilmediyse ekim öncesi toprak işleme sırasında, dekara 75 kg leonardit vermek iyi etki yapmaktadır. Bitki çabuk büyüyüp toprak yüzeyini kapattığından, toprak analiz sonuçlarına göre gerekli kimyasal gübreler ekim öncesinde toprağa uygulanmalıdır. İlkbaharda sürüm sırasında tavın muhafaza edilmesi yetiştiricilik açısından çok önemlidir. Zira nohut iyi bir çimlenme için yüksek toprak sıcaklığı ve nem ister.

Nohutta büyük boyutlu üretimlerde kullanılan ekim şekli, düz tarlaya mibzer ile yapılan ekim şeklidir. Bu üretim şekli taze ve kuru nohut amaçlı üretimlerde uygulanan modern bir ekim şekli olup bu yöntemle yapılacak ekimde toprak, tavlı dönemde işlenir. Toprak böylece 2-3 gün süre ile olduğu gibi bırakılarak tav derinliğinin homojenleşmesi sağlanır. Daha sonra 25-30 cm sıra arası ve 5-10 cm sıra üzeri mesafelerle 4-6 cm derinliğe mibzerle ekim yapılır. Böylece dekara 10-12 kg arasında tohum atılır.

İklim isteği yönünden nohutlar hassas olup özelikle bazı dönemlerinde çevre şartlarına karşı duyarlıdırlar ve bu özellikleri nedeniyle başarılı bir şekilde yetiştirildiği yerler ve dönemler sınırlıdır. Çimlenme için yüksek sıcaklık isterler. 0 ^oC civarındaki sıcaklıklar bitkiyi öldürür. Buna karşılık çiçeklenme ve bakla bağlama dönemlerindeki yüksek sıcaklık ise büyük zararlara yol açar, verim ve kalite çok önemli ölçüde düşer. Gelişmenin başlangıcından ortasında kadarki dönemde yüksek hava rutubeti Antraknoz hastalığına yol açar. Bunu önlemek için mutlaka uygun ilaçlarla ilaçlanmış tohum ekilmeli, bu yapılmadıysa çiçeklenme başlangıcında ve gerekirse sonrasında da uygun ilaçlar, uygun dozlarda bitkilere pülverize edilmelidir. Sıcaklıkların çimlenme döneminde 15-18 ^oC, çiçeklenme döneminde ise 20-22 ^oC civarında olması bitkinin iyi bir şekilde gelişim gösterip verime yatmasını sağlar.

Nohut 0 ^oC’nin altındaki düşük sıcaklıklardan zarar gördüğü için ekim işlemi ilkbaharda son donlardan 10 gün önce başlar. Bu da birçok bölge için Nisan ayı ortasıdır. Bundan önce yapılacak ekimler risklidir. Yeni çimlenip çıkmış fidecikler soğuklardan donarak kötü etkilenir. Don olayı gerçekleşmezse de erken ekimlerde verim ve kalite artar. Ilıman iklimlerde ekim Şubat ortasından itibaren tavlı bir anda yapılabilir. Ekim mutlaka tavlı toprağa yapılmalıdır. Nohut da aynı familyadan olan fasulye gibi nemli toprak, kuru hava şartlarını arzulamaktadır. Hava nemli olursa mantari hastalıklar artmaktadır.

Nohut bitkisi ekiminden hasadına kadar 400-450 mm suya ihtiyaç duyar. Yağışın az olduğu yerlerde yetiştirilecekse bu suyun bir kısmının sulamalarla karşılanması gerekir. İklim koşulları, rüzgar, yüksek sıcaklık ve toprağın yapısı bitkinin su isteği üzerinde etkilidir. Nohut fazla nemli havalardan hoşlanmaz. Nohut toprak suyundan hoşlanır ve toprakta tarla kapasitesi nem seviyesinin %60-70’i kadar su bulunmalıdır. Fazla su ise nohut gelişiminin ilk devrelerinde genellikle sararmalara sebep olmaktadır. Bu durum sıkışmış topraklarda kendisini daha fazla göstermektedir.

Ülkemizde 2018 yılı verilerine göre 5.144.159 dekar arazide nohut ekimi yapılmış ve 630.000 ton nohut alınmıştır. Böylece dekar başına verim 123 kg olarak gerçekleşmiştir. Diğer taraftan Beyşehir ilçemizde ise 2019 yılı verilerine göre, 29.442 dekar arazide nohut yetiştirilmiş ve 4.996 ton nohut üretilmiş olup dekar başına verim 170 kg olarak kaydedilmiştir. Görüldüğü gibi, Beyşehir’de nohut verimi ülke verim ortalamasından daha yüksektir.  

Nohudun Gübrelenmesi

Ekimden yeterli süre (2-3 hafta) önce, gübreleme yapmadan evvel mutlaka nohut ekilecek tarlayı çok iyi temsil edecek şekilde, tarlanın birkaç noktasından 0-30 cm’lik üst katmandan usulüne uygun olarak alınmış toprak örneklerinin tam teşekküllü bir toprak analiz laboratuarından alınmış sonuçlarına göre, uzmanların tavsiyelerince gübreleme yapılmalıdır. Böylece daha ekonomik ve çevrecil bir gübreleme ile daha bol ve kaliteli ürünler alınmış olur.

Genellikle nohut yetiştirilen bölge topraklarında organik madde, azot, fosfor, potasyum, demir ve çinkolu gübrelemeye ihtiyaç duyulmaktadır. Azot klorofilin yapısında yer alır, yeşil aksamı geliştirir ve proteini artırır. Nohutta %23’ün üstündeki protein düzeyi iyi bir düzeydir. İnsanoğlunu besleyen başlıca gıda da proteindir. Yetişkin ve sağlıklı bir insan günde 100 g protein almalı, bunun yarısı bakliyat, sebze, meyve gibi bitkisel protein, yarısı da et, süt, yumurta gibi hayvansal protein olmalıdır. Fosfor kök gelişimi, çiçeklenme ve tohum oluşumunda etkilidir. Potasyum tohumun ve kalitesini artırırken demir yaprakta klorofil oluşumunu sağlar, enzimlerin oluşumu ve görevlerini yönetir. Çinko ise bitkiyi geliştiren oksin hormonlarının üretimini gerçekleştirir ve enzim faaliyetlerini planlar.

Nohut, fasulye, mercimek, bakla, soya fasulyesi, yonca vb. gibi baklagil bitkileri her zaman azot ihtiyacı duyan ve bu ihtiyacı köklerindeki Rhizobium bakterileri sayesinde karşılayan bitkilerdir. İlk defa nohut yetiştiriciliği yapılacaksa, topraktaki havanın serbest azotunu alabilmek için bu bakterilerin bitkiye kazandırılması gerekir. Bu da tohuma bakteri aşılaması işlemi ile gerçekleştirilmektedir.

Uzun süredir nohut yetiştirilen bölgelerde bitkinin ihtiyaç duyacağı azotun tamamen bakteriler sayesinde karşılanacağı düşünülebilir. Ancak bu doğru bir kanı olmaz. Bakteriler çiçeklenme-bakla bağlama döneminden sonra azotu bitkiye kazandırmaya başlarlar. O döneme kadar bitkinin ihtiyaç duyduğu azot için dekara 2-4 kg saf azot mutlaka kullanılmalıdır. Bu da toprağa fosfor ve/veya potasyum da gerekli ise kompoze gübre ile, gerekli değilse Üre (%46 N) veya Amonyum Sülfat (%21 N) gübresi ile sağlanabilecektir. Toprak analiz sonuçlarına göre azot ve fosfor gerekli ise DAP, azot, fosfor ve çinko gerekli ise 20.20.0+Zn (çinkolu 20.20), azot, fosfor ve potasyum gerekli ise 15.15.15 kompoze, azot, fosfor, potasyum ve çinko gerekli ise 15.15.15+Zn (çinkolu üç on beş) kompoze, bunlar gerekli ancak toprak yapısı kötü ise kükürt ve organik madde de içeren 6.16.6 + (10 SO₃) + 20 OM + ME organomineral kompoze (kükürt, organik madde ve mikro element katkılı NPK’lı kompoze) iyi bir taban gübresidir. Azot, fosfor, potasyum, demir ve çinko noksan topraklara, dekar başına saf madde olarak; yaklaşık 10-12 kg azot (N) (toprakta Rhizobium ciceri bakterisi yoksa/zayıfsa ve aşılanmayacaksa), 5-7 kg fosfor (P₂O₅), 5-6 kg potasyum (K₂O) 0.5 kg demir (Fe) ve 0.25 kg çinko (Zn) kullanılabilir. Toprakta Rhizobium ciceri bakterisi güçlü ise yani önceki yıllarda çiçeklenme döneminde bitki köklerindeki nodüller güçlü ise sadece çiçeklenme-bakla bağlama dönemine kadar ihtiyaç duyulan 2-4 kg N/dekar dozu taban gübresi ile uygulanır, üste bir daha azotlu gübre verilmez. Çünkü söz konusu bakteriler ancak çiçeklenme sonrasında, köklere azot sağlamaya başlayabilmektedirler.

Nohut çimlenmeden sonra gelişmenin yeni başladığı devrelerde azota, çiçeklenme ve olgunlaşma dönemlerinde ise fosfor ve potasyuma fazla ihtiyaç gösterir. Yetişme döneminde, eğer toprakta yeterli Rhizobium ciceri bakterileri varsa, bu bakteriler sayesinde toprak havasındaki yarayışsız azot gazı, kök nodüllerinde alınabilir azot şeklinde depolanacağından taban gübresi ile verilen 3-4 kg N/dekar dozu bitkiye yeterli olmaktadır. Ancak toprakta söz konusu bakteri yoksa veya zayıf ise ve tohuma da bakteri aşılanarak ekilmediyse çıkıştan bir ay sonra bir yağış önünde Üre gübresi ile azot verilmelidir. Çiçeklenme başlangıcında ve bakla bağladıktan sonra, Antraknoz ilacıyla birlikte veya ayrı olarak, pülverizatörle yaprağa Üre ve mikro besin elementli gübre uygulamak çok faydalı olmaktadır. 

Hiç şüphesiz en doğru bitki besleme ve gübreleme önerileri usulüne uygun olarak alınmış toprak ve yaprak ve hatta bazen sulama suyu örneklerinin tam teşekküllü laboratuarlarda yapılan tam analiz sonuçlarına göre gerçekleştirilebilmektedir. Aşağıda nohut yetişen bölgelerimizin ortalama iklim ve toprak özellikleri göz önünde tutularak verilen gübreleme proğramı, herhangi bir toprağın analiz sonucuna dayanmayan, toprağın organik madde ve bazı besin elementlerince fakir olduğu var sayılarak yapılmış tahmini önerilerdir. Doğru, ekonomik, çevreci ve kârlı bir gübreleme ile bol ve kaliteli bir ürün için ekimden 2-3 hafta önce 0-30 cm’lik üst katmanı temsilen toprak örnekleri alınarak gübreleme proğramı yapan uzmana sahip, gelişmiş bir toprak analiz laboratuarına tam analizler için gönderilmelidir. Ürününüz bol, bereketli ve kaliteli olsun.          

Nohutta Örnek Bir Gübreleme Proğramı

Aşağıda bazı besin elementlerince dengeli beslenemeyen nohutların fotoğrafları görülmektedir.